مصداق اهل الذکر چه کسانی هستند ؟

به گزارش خوبان: سید میررضا عظیمی از کارشناسان مسائل دینی در یادداشتی نوشت:
بسم الله الرحمن الرحیم

اهل الذکر ترکیب اضافی و مرکب از “اهل” و “ذکر” است . واژه اهل به معنای لایق به چیزی و مختار و منتخب ، خاندان ، خویشان ، عیال و فرزندان ، ملت و امت و … آمده است .

که قدر جامع همه آنها تعلق ، سنخیت ، أنس و الفت داشتن با چیزی به چیزی بیشتر باشد ، اختصاص بدان شدیدتر است و هرچه اختصاص شدیدتر باشد صدق عنوان ” اهلیت ” قوی تر خواهد بود .

واژه ” ذکر” در اصل خلاف نسیان و به معنای یادآوری است . برخی گفته اند : ذکر گاهی به معنای هیئت نفسانی است که انسان به وسیله آن می تواند معارفی را که کسب کرده نگهداری کند . در این صورت ذکر مانند حفظاست ، جز آنکه به اعتبار احراز آن معارف “حفظ” و به اعتبار استحضار آنها “ذکر” گفته می شود . به گفته برخی در قرآن ذکر بالغ بر 20 معنا از جمله : قرآن (“وَهَذَا ذِكْرٌ مُبَارَكٌ أَنْزَلْنَاهُ أَفَأَنْتُمْ لَهُ مُنْكِرُونَ” انبیا /50 و ” وَمَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِكْرِي فَإِنَّ لَهُ مَعِيشَةً ضَنْكًا وَنَحْشُرُهُ يوْمَ الْقِيامَةِ أَعْمَى” طه /124){1} ، پیامبر (“أَعَدَّ اللَّهُ لَهُمْ عَذَابًا شَدِيدًا فَاتَّقُوا اللَّهَ يا أُولِي الْأَلْبَابِ الَّذِينَ آمَنُوا قَدْ أَنْزَلَ اللَّهُ إِلَيكُمْ ذِكْرًا- رَسُولًا يتْلُو عَلَيكُمْ آياتِ اللَّهِ مُبَينَاتٍ لِيخْرِجَ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ وَمَنْ يؤْمِنْ بِاللَّهِ وَيعْمَلْ صَالِحًا يدْخِلْهُ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا أَبَدًا قَدْ أَحْسَنَ اللَّهُ لَهُ رِزْقًا”طلاق/10و11){2}

و تورات (“وَلَقَدْ كَتَبْنَا فِي الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّكْرِ أَنَّ الْأَرْضَ يرِثُهَا عِبَادِي الصَّالِحُونَ ” انبیا/105){3} دارد .

ترکیب اهل الذکر در قرآن تنها 2بار و به یک مضمون بکار رفته است:” و ما ارسلنا من قبلک الا رجولاً (“وَمَا أَرْسَلْنَا مِنْ قَبْلِكَ إِلَّا رِجَالًا نُوحِي إِلَيهِمْ فَاسْأَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِنْ كُنْتُمْ لَا تَعْلَمُونَ – نحل /43) {4} و (“وَمَا أَرْسَلْنَا قَبْلَكَ إِلَّا رِجَالًا نُوحِي إِلَيهِمْ فَاسْأَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِنْ كُنْتُمْ لَا تَعْلَمُونَ” انبیا/7) .{5}

مصداق اهل الذکر چه کسانی هستند ؟

برای تبیین اهل الذکر گدشته ازبررسی دو واژه اهل و ذکر که پیش تر بیان شد لازم است مضمون و سیاق آیات مشتمل بر این ترکیب و شأن نزول آنها نیز بررسی شود . مضمون هر دو آیه و نیز 8 انبیا برای تثبیت و تأکید این حقیقت است که پیامبران و فرستادگان الهی از نوع بشر و رجال انسی بوده اند … الا رجالاً نوحی الیهم … آنان پیکری نبوده اند که غذا نخوردند و آنها کسانی نبوده اند که دارای عمری جاویدان باشند : وما جعلنهم جسداً لا یأکلون الطعام و ما کانوا خلدین (انبیاء 8) {6}در شأن نزول آیات اهل الذکر نیز آمده است که چون مشرکان چنین می پنداشتتند فرستاده خداوند فقط باید فرشته باشد ، با نزول آیات مذکور این پندار باطل گردیده است ، چنان که در برخی از آیات دیگر نیز قرآن شگفتی بی مورد مشرکان را از اینکه رسول خدا دارای ویژگی های  انسانهای عادی است نقل می کند : “وَقَالُوا مَالِ هَذَا الرَّسُولِ يأْكُلُ الطَّعَامَ وَيمْشِي فِي الْأَسْوَاقِ لَوْلَا أُنْزِلَ إِلَيهِ مَلَكٌ فَيكُونَ مَعَهُ نَذِيرًا” (فرقان 7){7}

وَ مَا أَرْسَلْنَا مِن قَبْلِكَ إِلَّا رِجَالًا نُّوحِي إِلَيْهِمْ فَاسْأَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِن كُنتُمْ لَا تَعْلَمُونَ (نحل43) {8}

با توجه به سیاق آیه قبل و بعد شأن نزول آنها روشن می شود که مراد از اهل الذکر اهل علم و خبرگان اند ؛ کسانی که بیشترین اختصاص ، تعلق و سنخیت را با ذکر (حفظ ، یاددادن ، قرآن ، تورات ، کتب آسمانی ، پیامبر و …) دارند و مراجعه به آنها می تواند مضمون و محتوای آیات مورد بحث یعنی بشر بودن پیامبر را تبیین و تأیید کند .

بر این اساس امر به سؤال از اهل الذکر دو آیه ، ارشاد به این اصل عام عقلایی است که رجوع جاهل به اهل خبره لازم است و در بردارنده حکم تعبدی نیست . از این رو برخی از اصولیینی که برای حجیت خبر واحد به آیه اهل الذکر تمسک کرده اند چنین اشکال شده که اگر آیه دلالتی بر حجیت خبر واحد و وجوب تعبد به آن داشته باشد ، خبر واحدی را حجت می داند که راوی آن اهل علم و آگاه به مورد سؤال باشد نه کسانی که صرفاً چیزی را شنیده و آن را نقل می کنند . بنابراین آیه به تقلید عام از عالم اشاره دارد . چنان که اصولیان برای وجوب تقلیدبر عامی به آن استدلال کرده اند .

………………………………………..

• انبیا 50 : و این ( قرآن ) ذکر مبارکی است که ( بر شما ) نازل کردیم آیا شما آن را انکار می کنید؟! – طه 124 : و هر کس از یاد من روی گردان شود ، زندگی ( سخت و ) تنگی خواهد داشت و روز قیامت ، او را نابینا محشور می کنیم!»
• {طلاق 10و11: خداوند عذاب سختی برای آنها فراهم ساخته پس از ( مخالفت فرمان ) خدا بپرهیزید ای خردمندانی که ایمان آورده اید! ( زیرا ) خداوند چیزی که مایه تذکّر است بر شما نازل کرده – رسولی به سوی شما فرستاده که آیات روشن خدا را بر شما تلاوت می کند تا کسانی را که ایمان آورده و کارهای شایسته انجام داده اند ، از تاریکیها بسوی نور خارج سازد! و هر کس به خدا ایمان آورده و اعمال صالح انجام دهد ، او را در باغهایی از بهشت وارد سازد که از زیر ( درختانش ) نهرها جاری است ، جاودانه در آن می مانند ، و خداوند روزی نیکویی برای او قرار داده است! }
• {انبیا105 : در «زبور» بعد از ذکر ( تورات ) نوشتیم: «بندگان شایسته ام وارث ( حکومت ) زمین خواهند شد!» }
• { نحل 43: و پیش از تو ، جز مردانی که به آنها وحی می کردیم ، نفرستادیم! اگر نمی دانید ، از آگاهان بپرسید ( تا تعجب نکنید از اینکه پیامبر اسلام از میان همین مردان برانگیخته شده است! }
• {انبیا7: ما پیش از تو ، جز مردانی که به آنان وحی می کردیم ، نفرستادیم! ( همه انسان بودند ، و از جنس بشر! ) اگر نمی دانید ، از آگاهان بپرسید. }
• {انبیا8: آنان را پیکرهایی که غذا نخورند قرار ندادیم! عمر جاویدان هم نداشتند! }
• {فرقان7: و گفتند: «چرا این پیامبر غذا می خورد و در بازارها راه می رود؟! ( نه سنّت فرشتگان را دارد و نه روش شاهان را! ) چرا فرشته ای بر او نازل نشده که همراه وی مردم را انذار کند ( و گواه صدق دعوی او باشد ) ؟!}
• {نحل43: و پيش از تو [هم‌] جز مردانى كه بديشان وحى مى‌كرديم گسيل نداشتيم. پس اگر نمى‌دانيد، از اهل ذکر (آگاهان) جويا شويد.}

………………………………………..

بر گرفته از دائره المعارف قرآن کریم

انتهای پیام/132